Pewien nauczyciel skierował swojego ucznia do okulisty podejrzewając u niego wadę wzroku, gdyż wspomniany nie odróżniał liter i nie mógł się nauczyć czytać. Okulista, po przebadaniu pacjenta, wykluczył wadę wzroku, a wspomniany "defekt" nazwał "ślepotą słowną". Tak wyglądała jedna z pierwszych diagnoz dysleksji, o której zwłaszcza w ostatnich latach dużo się mówi i która w dalszym ciągu budzi wiele kontrowersji. Często niejasne są zwłaszcza dla rodziców kryteria, na podstawie których stwierdza się u dziecka dysleksję. Zatem celem niniejszego artykułu będzie pokazanie sposobów diagnozy oraz metod pracy z dzieckiem dyslektycznym. Definicja dysleksji ulegała modyfikacji wraz z rozwojem wiedzy na temat etiologii i patomechanizmu specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu. Ostatecznie przyjęto następującą definicję: Dysleksja jest to zaburzenie wyrażające się trudnościami w nabyciu umiejętności czytania, pomimo prawidłowej inteligencji i socjokulturowych możliwości. Zaburzenie to zależy od podstawowego defektu, który często jest pochodzenia konstytucjonalnego, czyli uwarunkowanego zmianami struktury ośrodkowego układu nerwowego. Dzieci ryzyka dysleksji już w klasie zerowej przejawiają charakterystyczne, specyficzne trudności, mi. in. opóźnienia rozwoju ruchowego, małą sprawność ruchową i koordynacje ruchów podczas czynności samoobsługowych, np. ubierania się czy wiązania sznurowadeł, niezręczność w czasie zabaw klockami, układankami oraz niechęć do rysowania i odtwarzania wzorów graficznych i szlaczków, a także niechęć do zabaw ruchowych, np. rzucania czy kopania piłki; opóźnienia rozwoju mowy (m. in. długo utrzymujące się niewymawianie bądź zniekształcanie niektórych głosek) oraz słabsze umiejętności językowe w wypowiadaniu wyrazów złożonych, wypowiadanie się z błędami gramatycznymi; trudności w zapamiętywaniu nazw, imion i nazwisk lub ich uporczywe zniekształcanie, a także problemy z zapamiętywaniem szeregu nazw, np. dni tygodnia, miesięcy, jak również z zapamiętywaniem wierszyków i piosenek, trudności z samodzielnym budowaniem dłuższych wypowiedzi, np. opowiadaniem zdarzeń. Ponadto:
- trudności ze stosowaniem zaimków; w środku – na zewnątrz, przed, za;
- trudności z zapamiętywaniem i wykonywaniem więcej niż jednego polecenia w tym samym czasie;
- trudności z przypominaniem sobie nazw przedmiotów;
- mylenie nazw kierunków: prawa – lewa;
- oburęczność;
- trudności w nauce pisania: zwierciadlane odwracanie liter, deformowanie kształtu liter;
- trudności w pamiętaniu aktualnej daty (jaki jest dzień), daty swoich urodzin, imienin i określania czasu;
- słabe postępy w uczeniu się czytania zarówno metodą fonetyczną, jak i globalną; szybka męczliwość, uwarunkowana koniecznością włożenia większego wysiłku w zadania typu szkolnego i koncentracji uwagi.
Powszechnie stosowane metody nauki czytania i pisania efektowne w odnie - sieniu do większości uczniów, w stosunku do dzieci dyslektycznych zawodzą. Uczniowie ci odstają coraz wyraźniej od przeciętnego poziomu klasy i podczas gdy ich koledzy zaznajamiają się już np. z zasadami ortograficznymi, oni wciąż jeszcze mozolą się nad rozróżnianiem liter i głosek podobnych. W obrębie pojęcia dysleksji rozwojowej możemy wyróżnić dodatkowo:
- dysgrafię – trudności w opanowaniu poprawnego poziomu graficznego pisma,
- dysortografię - trudności w stosowaniu zasad poprawnej pisowni ( zagadnienie to dotyczy nie tylko wąsko rozumianej ortografii ),
- dyskalkulię – specyficzne trudności w uczeniu się matematyki.
Wiele kontrowersji budzi samo zakwalifikowanie ucznia już jako dyslektyka. Zatem przyjmuje się, iż dyslektykami są osoby, które spełniają następujące kryteria:
- wiek – do końca trzeciej klasy szkoły podstawowej dzieci winne opanować, a później doskonalić umiejętność czytania i pisania;
- prawidłowe widzenie i słyszenie;
- brak zaburzeń neurologicznych;
- prawidłowy lub wyższy niż przeciętny poziom rozwoju intelektualnego;
- dydaktyczne – dziecko jest uczone obowiązującymi metodami nauczania;
- społeczne – dziecko rozwija się w środowisku stymulującym jego rozwój poznawczy.
Reasumując, należ stwierdzić, iż dzieci dyslektyczne charakteryzują: Specyficzne trudności w czytaniu:
- czytanie "niepewne", "wymuszone", szczególnie, gdy dziecko czyta głośno;
- częste błędy w czytaniu; pomijanie wyrazów lub ich dodawanie, zniekształcanie wyrazów i odczytywanie innych, podobnych wyrazów;
- pomijanie linii lub odczytywanie jej ponownie;
- częste gubienie miejsca, którym dziecko czyta;
- niepewność w czytaniu, szczególnie krótkich wyrazów wyglądających podobnie, np. on-no, od-do;
- trudności w dzieleniu dłuższych wyrazów na sylaby i syntetyzowaniu sylab w wyrazy we właściwym porządku (sylaby często są gubione); pomijanie interpunkcji;
- przestawianie liter w wyrazie, co zmienia jego sens (tworzenie anagramów);
- trudności w wyszukiwaniu najistotniejszych myśli w danym fragmencie tekstu;
- niewłaściwe łączenie liter;
- trudności w przyswojeniu tabliczki mnożenia.
Specyficzne trudności w pisaniu
- słaby poziom prac pisemnych w porównaniu z odpowiedziami ustnymi;
- prace pisemne na niskim poziomie graficznym i estetycznym : liczne przekreślenia, poprawki;
- trudności w różnicowaniu liter: p – b, p – g, n – u, m – w;
- nieprawidłowy dobór liter do głosek podobnych fonetycznie, czego przyczyna tkwi w niewłaściwym ich rozróżnianiu ( t – d, b – p, m – n );
- mylenie nazw "litera – głoska" ( l – el, m – em, k – ka );
- nieprawidłowe stosowanie małych i wielkich liter;
- trudności w rozróżnianiu wyrazów podobnie brzmiących ( las – lis );
- pomijanie, dodawanie, czy też niewłaściwe umiejscowienie liter lub wyrazów;
- zapisywanie wyrazu na różne sposoby;
- mylenie liter l – t podczas pisania oraz czytania;
- nieprawidłowe rozmieszczenie pracy pisemnej na kartce, brak marginesów;
- gubienie wątku podczas zapisywania opowiadania;
- brak lub niewłaściwe stosowanie interpunkcji.
Każdy uczący, czy też terapeuta dzieci dyslektycznych, winien kierować się w swojej pracy dekalogiem autorstwa prof. dr hab. M. Bogdanowicz :
- Nie traktuj ucznia jak chorego, niezdolnego, złego lub leniwego.
- Nie karz, nie wyśmiewaj w nadziei, zmobilizujesz go do pracy.
- Nie łudź się, "że sam wyrośnie", "weźmie się w garść", "przysiądzie fałdów", lub, że ktoś go z tego "wyleczy".
- Nie spodziewaj się, że kłopoty ucznia pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania i skończą się w młodszych klasach szkoły podstawowej.
- Nie ograniczaj uczniowi zajęć pozalekcyjnych, aby miał więcej czasu na naukę, ale i nie zwalniaj go z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sobą.
- Staraj się zrozumieć swojego ucznia, jego potrzeby, możliwości i ograni - czenia, aby zapobiec pogłębianiu się jego trudności szkolnych i wystąpieniu wtórnych zaburzeń nerwicowych.
- Spróbuj, jak najwcześniej, zaobserwować trudności ucznia: na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj problemy dziecka ze specjalistą ( psychologiem, logopedą, pedagogiem, a w razie potrzeby z lekarzem ).
- Aby jak najwcześniej pomóc uczniowi:
- bądź w kontakcie z poradnią, wykorzystuj wyniki badań i zalecenia specjalistów zawarte w opinii psychologicznej;
- ustal kontrakt pomiędzy tobą, rodzicami i dzieckiem, który określa reguły współpracy: dziecko uczyń odpowiedzialnym za prace nad sobą, rodziców za pomaganie dziecku, a nauczyciela za bycie doradcą.
- Zaobserwuj podczas codziennych lekcji, co najskuteczniej pomaga dziecku.
- Opracuj program indywidualnych wymagań wobec ucznia dostosowany do jego możliwości i wkładu pracy. Oceniaj go na podstawie odpowiedzi ustnych i treści prac pisemnych. Nie nakłaniaj go do czytania głośnego przy całej klasie. Pozwól mu korzystać ze słownika i daj więcej czasu na zadania pisemne. Dyktanda i prace pisemne oceniaj jakościowo pod warunkiem systematycznej pracy, znajomości reguł ortografii i korekty błędów w zeszytach. Nagradzaj za wysiłek i pracę, a nie za jej efekty.
- Bądź życzliwym, cierpliwym przewodnikiem ucznia w jego problemach.
Podobny dekalog został opracowany dla rodziców dzieci dyslektycznych, a brzmi on następująco :
- Nie traktuj dziecka jak chorego, kalekiego, niezdolnego, złego, leniwego.
- Nie karz, nie wyśmiewaj dziecka w nadziei, że zmobilizujesz je do pracy.
- Nie łudź się, dziecko "samo z tego wyrośnie", "weźmie się w garść", "przysiądzie fałdów" lub, że ktoś je z tego "wyleczy".
- Nie spodziewaj się, że kłopoty dziecka pozbawionego specjalistycznej pomocy ograniczą się do czytania i pisania.
- Staraj się zrozumieć swoje dziecko, jego potrzeby, możliwości i ograniczenia, aby zapobiec trudnościom szkolnym.
- Spróbuj jak najwcześniej zaobserwować trudności dziecka : na czym polegają i co jest ich przyczyną. Skonsultuj się ze specjalistą ( psychologiem, pedagogiem, logopedą ).
Aby jak najwcześniej pomóc dziecku :
- zaobserwuj w codziennej pracy z dzieckiem, co najskuteczniej mu pomaga,
- korzystaj z odpowiedniej literatury i fachowej pomocy nauczyciela – terapeuty,
- bądź w stałym kontakcie z nauczycielem i pedagogiem szkolnym.
- Bądź życzliwym, pogodnym, cierpliwym przewodnikiem i towarzyszem swojego dziecka w jego kłopotach szkolnych.
- Chwal i nagradzaj dziecko nie tylko za efekty jego pracy, ile za włożony w nią wysiłek. Spraw, aby praca z dzieckiem była przyjemna dla was obojga.
Jak wynika z powyższych rozważań, w pracy z uczniem dyslektycznym należy kontrolować postępy, utrwalać osiągnięcia i regularnie oceniać, bowiem wczesne rozpoznanie dysleksji i udzielenie właściwej pomocy zapobiega nasilaniu się trudności w nauce.
Sposoby pracy z dziećmi z dysleksją
Dzieci dyslektyczne nie powinny :
- czytać głośno w obecności całej klasy, ponieważ potęguje to napięcie emocjonalne, w wyniku czego dzieci te czytają gorzej. Mogą czytać głośno wówczas, gdy opanowały zadany tekst w domu,
- czytać zbyt długich czytanek – należ wyznaczyć pewną część do czytania głośnego w celu doskonalenia techniki czytania,
- pisać dyktand,
Z kolei nauczyciel nie powinien :
- stosować rywalizacji i stawiać za wzór zdolniejsze dzieci, którym dziecko dyslektyczne nie jest w stanie dorównać,
- omawiać błędów w obecności całej klasy.
W pracy z dzieckiem dyslektycznym należy:
- stosować na przemian czytanie głośne i czytanie ciche utworów ze sprawdzaniem zrozumienia tekstu,
- utrwalać i powtarzać wiadomości przy każdej okazji w ciągu dnia,
- polecać pisanie ołówkiem w większej liniaturze przez dłuższy czas.
Pomoc dzieciom dyslektycznym to:
- stosowanie wielu ćwiczeń grafomotorycznych doskonalących technikę pisania,
- częste kontrolowanie zeszytów i poprawności zapisów prac domowych,
- prowadzenie słownika wyrazów trudnych,
- czuwanie nad uaktywnieniem dzieci w czasie lekcji i dodatkowych zajęć poprzez stosowanie atrakcyjnych pomocy dydaktycznych i przerw śródlekcyjnych,
- częste sprawdzanie wiadomości ustnych,
- dostosowanie wymagań do praktycznych możliwości dziecka, mając na uwadze poziom trudności ucznia,
- stosowanie słowników ortograficznych podczas pisania wypracowań,
- stosowanie różnego rodzaju pochwał, zachęt,
- organizowanie sytuacji zapewniających przeżycie sukcesu w celu uzyskania wiary we własne siły,
- otoczenie opieką i wsparciem ze strony klasy, z jednoczesnym powierzaniem ról możliwych do spełnienia,
- uczenie sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych,
- ćwiczenie odporności psychicznej,
- uczenie właściwych zachowań w sytuacjach napięć agresywnych jako reakcji obronnych na niepowodzenia,
- stosowanie indywidualnych wymagań w zakresie podawania nowego materiału,
- stała współpraca i wymiana informacji między szkołą a domem.
Podstawowe formy ćwiczeń poprawnego pisania to :
- przepisywanie
- pisanie z pamięci,
- pisanie ze słuchu
Ponadto należy pamiętać, iż ćwiczenia w czytaniu winny łączyć się z ćwiczeniami w pisaniu, przy czym baczną uwagę należy zwracać na :
- kierunek pisania od strony lewej do prawej i sposób pisania liter z zastosowaniem wzorców,
- omówienie pisowni wyrazów "trudnych", by nie utrwalały się w pamięci nieprawidłowe obrazy graficzne wyrazów,
- prawidłową postawę ciała i sposób trzymania przyborów, czas trwania ćwiczeń w pisaniu z dostosowaniem do możliwości percepcyjnych dziecka, koncentracji uwagi i odporności psychicznej.
Opracowała mgr Barbara Stec Nauczycielka Szkoły Podstawowej w Brzezówce |